Glukozamina i chondroityna – skuteczność w leczeniu chorób stawów

Czym charakteryzują się badania nad GC?

Przeprowadzony systematyczny przegląd literatury zgodny z wytycznymi PRISMA objął 146 badań, z których 59,6% stanowiły randomizowane badania kontrolowane (RCT). Większość badań pochodziła z Europy (34,9%), Azji (24,0%) i Stanów Zjednoczonych (20,5%), koncentrując się głównie na ocenie skuteczności i bezpieczeństwa połączenia glukozaminy i chondroityny (GC) w porównaniu z monoterapią każdym z tych składników.

Badana populacja obejmowała ponad 4 miliony uczestników, z czego 15 152 osób brało udział w 87 RCT. Mediana czasu trwania badań RCT wynosiła 24 tygodnie (średnio 30 tygodni). Dominującym schorzeniem była osteoartroza (65,1% badań), następnie ból stawów (13,7%), zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego (TMD), reumatoidalne zapalenie stawów (RA) oraz choroba Kashina-Becka (KBD).

Jak działa GC na poziomie klinicznym i molekularnym?

Skuteczność suplementacji GC wykazano w 102 ze 113 badań oceniających efektywność kliniczną. Najczęściej stosowanymi narzędziami oceny były kwestionariusze WOMAC (Western Ontario and McMaster Universities Arthritis Index), VAS (Visual Analog Scale) oraz Indeks Lequesne’a. Obiektywne markery skuteczności obejmowały wskaźniki stanu zapalnego (CRP, IL-1β, IL-6, TNF-α) oraz markery degradacji chrząstki (CTX-II, MMP). Szczególnie korzystne wyniki zaobserwowano w osteoartrozie i bólu stawów, przy czym terapia skojarzona glukozaminą i chondroityną wykazywała większą skuteczność niż monoterapia.

Mechanizm działania GC obejmuje właściwości przeciwzapalne poprzez redukcję mediatorów zapalnych, w tym reaktywnych form tlenu, aktywacji czynnika jądrowego κB (NF-κB), białka C-reaktywnego (CRP), interleukiny (IL)-1, IL-6 i czynnika martwicy nowotworu (TNF)-α, przy jednoczesnym zwiększeniu mediatorów przeciwzapalnych IL-2 i IL-10. Ponadto GC zapobiega degradacji chrząstki poprzez hamowanie enzymów katabolicznych, w tym fosfolipazy A2, metaloproteinaz macierzy (MMP) i agreganaz, a także zwiększa produkcję agrekanu i kolagenu typu II, które są składnikami macierzy pozakomórkowej.

Wszystkie badania oceniające GC w zaburzeniach stawu skroniowo-żuchwowego wykazały korzyści w co najmniej jednym parametrze skuteczności, podobnie jak badania dotyczące choroby Kashina-Becka. Natomiast w reumatoidalnym zapaleniu stawów wyniki nie były korzystne. Warto zauważyć, że glukozamina i chondroityna były często stosowane w połączeniu z innymi terapiami, w tym peptydami kolagenu typu II, S-adenozylometioniny (SAMe), kurkuminoidami, Boswellią, metylosulfonylometanem (MSM), różnymi witaminami, glikozydami kwercetyny, kwasem hialuronowym oraz kwasami tłuszczowymi omega-3.

Jakie implikacje mają wyniki GC dla praktyki klinicznej?

Profil bezpieczeństwa suplementacji GC był zadowalający – 80 ze 107 badań oceniających bezpieczeństwo raportowało brak działań niepożądanych, minimalne/łagodne działania niepożądane lub działania niepożądane nieróżniące się od komparatora. Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi były dolegliwości żołądkowo-jelitowe (nudności, biegunka, zaparcia, dyspepsja, wzdęcia). Rzadko raportowano reakcje alergiczne, podwyższone enzymy wątrobowe, czy wpływ na układ sercowo-naczyniowy. W kilku badaniach odnotowano zwiększoną częstość infekcji oraz reakcji alergicznych, a w jednym badaniu zaobserwowano obniżony wskaźnik przesączania kłębuszkowego (eGFR). Rzadkie działania niepożądane opisane w seriach przypadków lub opisach przypadków obejmowały polekową żółtaczkę zastoinową, autoimmunologiczne zapalenie wątroby i podwyższone transaminazy. Interesującym odkryciem był potencjalny efekt ochronny GC w kontekście demencji, co wykazano w dwóch badaniach.

Standardowe dawkowanie doustne wynosiło 1500 mg glukozaminy (zakres 0,2-3200 mg) i 1200 mg chondroityny (zakres 0,005-2400 mg) dziennie, zwykle w dwóch lub trzech dawkach podzielonych. Formulacje doustne okazały się bardziej skuteczne niż miejscowe. Chociaż aplikacja miejscowa wydawała się korzystniejsza w porównaniu z placebo w jednym badaniu, nie wykazała przewagi nad fizjoterapią w innym. Stężenie GC w osoczu dobrze korelowało z poziomem w płynie maziowym, co sugeruje, że wyższe dawki mogą zapewnić silniejszy efekt terapeutyczny.

Wyniki przeglądu wskazują na większą skuteczność GC w leczeniu osteoartrozy niż sugerują to obecne wytyczne. Obecnie wytyczne Arthritis Foundation i American College of Rheumatology warunkowo zalecają siarczan chondroityny dla pacjentów z osteoartrozą rąk, ale odradzają stosowanie GC samodzielnie lub w połączeniu w przypadku osteoartrozy biodra i kolana. Podobnie American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS) stwierdza, że GC może być pomocne dla niektórych pacjentów z łagodną lub umiarkowaną osteoartrozą kolana, jednak nie wydaje silnej rekomendacji dla ich stosowania. W przeciwieństwie do tych zaleceń, 89% (58 z 65) badań w tym przeglądzie oceniających te suplementy w osteoartrozie ręki, kolana lub biodra wykazało skuteczność w co najmniej jednym parametrze.

Podsumowując, glukozamina i chondroityna wykazują korzystne działanie, szczególnie w osteoartrozie i bólu stawów, z minimalnym ryzykiem działań niepożądanych. Ich skuteczność jest najwyższa przy stosowaniu w połączeniu, co sugeruje synergistyczne działanie obu składników. Rekomendowane dawkowanie to 1500 mg glukozaminy i 1200 mg chondroityny dziennie, w dwóch lub trzech dawkach podzielonych. Potrzebne są dalsze badania w celu określenia optymalnego dawkowania w zależności od indywidualnych czynników pacjenta oraz oceny skuteczności w innych stanach chorobowych.

Podsumowanie

Przeprowadzony systematyczny przegląd literatury objął 146 badań z udziałem ponad 4 milionów uczestników, z czego większość stanowiły randomizowane badania kontrolowane. Badania koncentrowały się głównie na ocenie skuteczności i bezpieczeństwa połączenia glukozaminy i chondroityny w leczeniu osteoartrozy, bólu stawów oraz innych schorzeń. Skuteczność suplementacji GC potwierdzono w 102 ze 113 badań, szczególnie w przypadku osteoartrozy i bólu stawów. Mechanizm działania GC obejmuje właściwości przeciwzapalne oraz ochronę chrząstki. Profil bezpieczeństwa był zadowalający, z minimalnymi działaniami niepożądanymi, głównie ze strony układu pokarmowego. Standardowe dawkowanie to 1500 mg glukozaminy i 1200 mg chondroityny dziennie. Mimo że obecne wytyczne są ostrożne w rekomendowaniu GC, wyniki przeglądu wskazują na ich większą skuteczność w leczeniu osteoartrozy niż sugerują aktualne zalecenia.